De Nieuwe Hollandse Waterlinie – het grootste rijksmonument van Nederland – staat sinds 26 juli jl. op de UNESCO Werelderfgoedlijst. En daarmee ook Slot Loevestein. Iets om heel erg trots op te zijn. Bovendien is het 400 jaar geleden dat Hugo de Groot in een boekenkist uit Loevestein ontsnapte. Reden genoeg voor een interview met Ed Dumrese, sinds 1 maart 2019 directeur van Slot Loevestein. We praten met hem in zijn prachtige oude kantoor op Loevestein.
Allereerst gefeliciteerd met de benoeming op de UNESCO Werelderfgoedlijst. Al 2,5 jaar ben je verbonden aan Loevestein. Wat zijn voor jou belangrijke doelstellingen voor de toekomst?
Ik heb mezelf als doel gesteld het erfgoed veel meer te verbinden aan maatschappelijk onderwerpen waar we tegenaan lopen. Loevestein is een middeleeuws kasteel met een heel bijzondere geschiedenis. Het streven is om te verbinden met thema’s die relevant zijn. Loevestein gaat ook over het leven tussen de rivieren, de prachtige setting, de natuur, het water en het verleden. Dit kan ons helpen met de vraagstukken waar we nu mee bezig zijn.
Welke vraagstukken zijn dat?
Loevestein is eigenlijk een militaire vestiging; er is hier geen pracht en praal. Dit is zo gebleven tot de jaren 50, toen het ministerie van defensie zich heeft teruggetrokken uit Loevestein. We richten ons nu met name op de thema’s vrede, vrijheid en recht. Loevestein is namelijk ook een staatsgevangenis geweest. Hugo de Groot, Nederlands grootste rechtsgeleerde, heeft er -ten onrechte- gevangen gezeten.
De geschiedenis van Loevestein raakt veel rechtsgebieden. Het huidige zeerecht stamt uit de tijd van Hugo de Groot en is nog steeds van toepassing. Hetzelfde geldt voor het huidige oorlogsrecht. De komende jaren gaan we deze onderwerpen verder uitwerken en proberen te koppelen aan de huidige vraagstukken. Ons doel is om het publiek te inspireren en aan te zetten tot nadenken over deze thema’s.
Naast Slot Loevestein kijken we ook graag naar de omgeving; het prachtige natuurgebied Munnikenland. De reden dat Slot Loevestein hier ligt, heeft te maken met de geografie en de ontwikkeling van Nederland, maar ook met de staatkundige ontwikkeling. Het water – met de rivieren de Maas en de Waal – speelt een grote rol als instrument voor verdediging, waar Loevestein deel van uitmaakt. Daarnaast ligt Loevestein op een belangrijke handelsroute.
Verwacht je ook belemmeringen in de ontwikkeling van Loevestein door de UNESCO-status?
Nee, de regels die gehanteerd worden voor rijksmonumenten gaan in Nederland al behoorlijk ver. Dus we verwachten niet dat de regels die gelden voor de UNESCO Werelderfgoedlijst veel invloed zullen hebben op hetgeen we van plan zijn. We voelen de verantwoordelijkheid om goed te blijven communiceren voor wat betreft alle onderdelen van de Nieuwe Hollandse Waterlinie, we willen de status uiteraard graag behouden. Eigenlijk werkt het net zoals een Michelinster: je moet eraan blijven werken.
Je geeft het net zelf al aan. Slot Loevestein ligt aan het water. Hoe kijk je daar tegen aan?
Nederland is een land dat zich goed weet te beschermen tegen het water en goed ermee weet om te gaan. Hier in Nederland is het zó goed geregeld, dat we ons er soms niet meer bewust van zijn. Dit is jammer voor onze identiteit, die wij deels ontlenen aan het water en niet kwijt willen raken. Het zou onverstandig zijn om dat uit het oog te verliezen omdat we denken dat we het goed voor elkaar hebben. Dit jaar zijn we weer met onze neus op de feiten gedrukt in België en Duitsland en rond Valkenburg. Loevestein kreeg hierdoor ook te maken met extreem hoog water.
Klimaatverandering is een thema dat iedereen aangaat. Nederland is zo ver gekomen door juist vooruit te denken, te pionieren en de wateruitdagingen op te lossen.
Komend jaar staat dan ook bij ons het thema water centraal. Enerzijds vanwege de werelderfgoedstatus, anderzijds vanwege 600 jaar Elisabethsvloed. Wij, vanuit Slot Loevestein, vinden het belangrijk om aandacht aan het water en aan klimaatverandering te besteden. We zijn immers buitendijks gevestigd en dus minder beschermd. Dat maakt ons bewuster van hoog water, droogte en de vestigingswallen die ons moeten beschermen. Je begrijpt dat hoog water en een bever die aan de dijken knaagt deze directeur wat zenuwachtig maakt.
Hoe zie jij de samenwerking tussen NLDelta en Slot Loevestein?
Als Deltapoort kunnen wij een belangrijke rol vervullen. Andersom is NLDelta ook echt nodig; we kunnen het als Loevestein niet alleen. Ik voel me ambassadeur om dit uit te dragen, want ik denk dat het belangrijk is om vanuit die gedachte te gaan werken. Zie NLDelta niet als een bedreiging, maar als een kans en een opdracht, want we moeten vanuit een grotere gedachte samenwerken. Daarom vind ik de samenwerkingsvorm Nationaal Park Nieuwe Stijl heel interessant. De benadering om samen te werken vanuit een groter netwerk, biedt veel kansen. De laatste jaren is er veel gedecentraliseerd en hebben gemeenten er veel taken bijgekregen. In een samenwerking als NLDelta kun je maatschappelijke thema’s zoals klimaatverandering en herinrichting van nieuwe ruimtes samen oplossen.
Ik denk dat we veel kunnen leren van het programma Panorama Nederland, dat het college van Rijksadviseurs heeft ontwikkeld. Ik zie het als een kans voor de toekomst om een oplossing te vinden voor deze opgaves. Ik denk daarbij aan energietransitie, watermanagement en biodiversiteit. Hoe geef je bijvoorbeeld ruimte aan landbouw, hoe regel je de mobiliteit – niet alleen over de weg, maar ook over het water -, hoe ga je dit allemaal verbinden? Niet elkaar verdringen, maar slim samenwerken met elkaar. Het moet niet een kwestie zijn van tegenstellingen, maar van: hoe gaan we dit samen oplossen? Waarbij we proberen het bestaansrecht mee te nemen. Zo hebben boeren een belangrijke rol gespeel bij het ontstaan van de natuur hier.
De Biesbosch, Kinderdijk en Loevestein zijn iconen in dit gebied. Op initiatief van NLDelta zoeken wij elkaar op om samen te werken. Dat is al een eerste positief effect van NLDelta. Samenwerken op educatief terrein, evenementen, bezoekersmanagement. We kunnen elkaar inhoudelijk aanvullen en ervoor zorgen dat we niet te veel dezelfde dingen doen. De samenwerking staat nog in de kinderschoenen, maar door NLDelta zijn we wat dichter bij elkaar gekomen. Zo heeft Kinderdijk veel ervaring met het creëren van hubs waarvandaan je bezoekers vervoert. Je kunt er veel meer sturing op geven. Het zou verkeerd zijn om te zeggen ‘we doen NLDelta maar niet, want dan heb je daardoor ook geen problemen met bezoekers’. Het probleem was er namelijk al. De plannen moeten vooral niet reactief zijn (kom vooral niet naar deze plek als het te druk wordt) maar zorgen voor een betere organisatie en spreiding. Proactief handelen en samen leren.
Wat ook een heel mooi effect van de samenwerking is, dat we binnenkort ook andere musea, recreatie en natuurorganisaties mee kunnen nemen in het kielzog van Loevestein en NLDelta. Dat zal ons ook helpen met het bezoekersmanagement. Zo ontstaat er een heel netwerk, dat veel mogelijkheden biedt èn het voor toeristen veel toegankelijker kan maken zowel nationaal als internationaal. Loevestein, als oostelijke toegangspoort tot het Deltagebied, vervult graag die rol. Wij zien veel mogelijkheden op dat gebied.
Het landschap van NLDelta is verbonden door water en een uniek ecosysteem, waar mens en natuur al eeuwen hand in hand gaan. Je ziet dat ook terug in de geschiedenis van Slot Loevestein.
Wat kunnen we daaruit leren voor de toekomst?
Het Munnikenland is niet heel groot, maar het heeft wel veel diversiteit. Qua natuureducatie kunnen we heel veel doen in combinatie met de natuurhistorie van dit gebied. Natuur, water en cultuurhistorie komen rondom Loevestein op een bijzondere manier bij elkaar. Het heeft heel veel potentie om hier een heel mooi bezoekerscentrum van te maken en een echte Deltapoort te ontwikkelen. Dat wordt een springplank voor de regio. Het is één van onze plannen. We werken daarin nauw samen met Staatsbosbeheer, Rijkswaterstaat, de waterschappen en de drie provincies Gelderland, Zuid-Holland en Noord-Brabant. We hebben elkaar hard nodig om dit te ontwikkelen. Vorige week was de minister van OCW op bezoek in verband met de expositie van Hugo de Groot. De minister omarmde dat we de omgeving met het karakteristieke landschap en de topografie meenemen in het verhaal van Loevestein en dit ook uitdragen.
In NLDelta is samenwerking tussen overheden, natuurorganisaties, verenigingen en ondernemers belangrijk voor het creëren van mogelijkheden voor recreatie en beleving. Wat zijn volgens jou doorslaggevende punten voor het succes van die samenwerking?
Om succes te hebben is het belangrijk om vanuit een grotere visie te werken; nu worden er teveel bezwaren opgeworpen om mee te doen. Bijvoorbeeld: het kost teveel, wat voegt het toe aan andere samenwerkingen, hoe verhoudt zich dat tot bezoekersstromen? Er zijn wellicht partijen die afwijzend reageren zonder het grotere plaatje te zien: bijvoorbeeld economische ontwikkelingen, beter natuurbeheer, meer werkgelegenheid, betere mobiliteit. Dit kunnen we tackelen door samen te werken in een logisch geheel, maar dan wel vanuit een hogere visie insteken; identiteit en betekenis van Nederland en al het andere wat dat met zich meebrengt, levert meer kansen dan bedreigingen op. Overheden zijn de afgelopen anderhalf jaar veel geconfronteerd met uitdagingen zoals corona, maar ik denk dat zoiets als NLDelta kan helpen om er op een positieve manier uit te komen. Kijk niet alleen naar de problemen, maar naar welke kansen er zijn om verder te gaan en samen oplossingen voor de knelpunten te vinden: de provincies samen met de gemeenten en de grote uitvoerende organisaties zoals Staatsbosbeheer, Rijkswaterstaat, waterschappen etc. En dat is eigenlijk het belangrijkste, dat we nu samen deze stap zetten.
De ambities van NLDelta richten zich o.a. op het behouden en versterken van de natuur, het verbeteren van de beleefbaarheid en de bereikbaarheid van het gebied rondom Biesbosch en Haringvliet. Waar liggen volgens jou belangrijke kansen op dat gebied?
In NLDelta zijn hele mooie natuurgebieden te vinden, waarvan de Biesbosch het kloppende hart is. Door samenhang te creëren kan er ook weer versterking voor natuurontwikkeling ontstaan. Natuur houdt zich niet aan bestuurlijke grenzen. Qua beleefbaarheid en bereikbaarheid moet je dus ook afstemmen. We werken aan een bereikbaarheidsvisie van Loevestein en dit wordt afgestemd met NLDelta. Daarin wordt bijvoorbeeld de opmars van e-bikes meegenomen. Beter een visie, dan wildgroei.
In Munnikenland wordt veel gekampeerd, er is behoorlijk wat drukte op de stranden. Dat is niet altijd goed voor de natuur. Door met alle partijen samen te werken willen we de natuur versterken, bereikbaarheid verbeteren voor meer bezoekers, maar toch tegelijkertijd meer bescherming bieden. Dit kan door veel meer regulerend op te treden. Nu hebben we daar geen mogelijkheden voor en mensen trekken en masse de natuur in met verstoring tot gevolg. Terwijl de mogelijkheid bestaat om bezoekers op een goede manier te ontvangen. Uiteindelijk hebben zowel de bezoekers, als de bewoners én de natuur hier baat bij. Door alles los te laten loopt het allemaal door elkaar heen en heeft het soms nadelig effect op elkaar. Eigenlijk creëer je op deze manier tijd en ruimte, door op bepaalde tijden de natuur af te sluiten en kun je de bezoekersstromen managen. Bijvoorbeeld door in het broedseizoen geen bezoekers toe te laten in bepaalde gebieden. Je kunt bezoekers dan naar andere gebieden doorverwijzen. Door op een goede manier af te stemmen kun je veel beter van ruimtelijke ontwikkelingen gebruik maken, door opgaven met elkaar te verbinden. Dat komt erg mooi samen in NLDelta.
Wat maakt een ondernemer een goed gastheer en ambassadeur van een nationaal park?
We zijn cultureel ondernemer, maar tegelijkertijd ook educator en natuurbeheerder. Vooraf had ik dat niet verwacht; je bent museumdirecteur maar ook bezig met bevers en schapen die hier leven, wat het ook leuker maakt. Iedere ondernemer kijkt naar kansen en ontwikkelingsmogelijkheden. Iedereen heeft het belang om het beste van deze regio te maken en er inkomsten uit te werven. Uiteindelijk zie ik veel mogelijkheden voor ondernemers.
Maar het rivierengebied is voorlopig een blinde vlek in het nationale bewustzijn van Nederland, ondanks dat het zo belangrijk is voor het land; toeristen gaan naar Amsterdam, internationaal trekken we relatief weinig bezoekers. Ook zie ik hier heel weinig Friezen en inwoners uit Noord-Holland. Hopelijk zullen we met het ontstaan van NLDelta en nu de werelderfgoedstatus meer bezoekers uit andere regio’s trekken.
Wat moet Nationaal Park NLDelta i.o. vooral wel en wat vooral niet worden?
Geen papieren tijger, geen bestuurlijke draak. Met NLDelta weer terug naar de kern, identiteit en betekenis. Dat zal ons helpen met natuurbeheer, watermanagement en samenwerking. Het moet educatief bijdragen en uiteindelijk helpen een spin-off te creëren voor economie, werk, mobiliteit. Maar het belangrijkste blijft dat NLDelta diverse onderwerpen verbindt en aan een bepaalde trots voor deze regio bijdraagt. Nederland wordt dan weer als waterland op de kaart gezet en dat is goed voor ons gevoel van identiteit.
Dat op de kaart zetten, doen we samen met de boeren. Zij hebben hier ook belang bij. We moeten af van de tegenstellingen. Boeren zijn ook voor beter watermanagement, mobiliteit etc. Ze willen hun product kunnen afzetten. We doen veel aan het promoten van streekproducten hier, zoals aardbeien, appels etc. Wat dat betreft is NLDelta juist een heel vruchtbaar gebied. De boerenbedrijven zijn een belangrijk onderdeel van het landschap. We moeten samen de juiste vorm vinden.
Vanwege onder andere onduidelijkheden over de wetgeving in relatie tot de standaard Nationale Parken Nieuwe Stijl, ligt het proces richting de statusaanvraag stil. Heb je nog een boodschap of advies voor het bestuur van NLDelta ?
Ik hoop dat het draagvlak er echt komt. Dat ook politiek gezien het ècht omarmd wordt, vanwege de vele mogelijkheden die NLDelta te bieden heeft. Ik bied in ieder geval mijn hulp aan. Net zoals ik onlangs bij het bezoek van de minister benoem hoe bijzonder dit gebied is. Dat is iets dat ik zal blijven doen!
